ZESPÓŁ INTERDYSCYPLINARNY

W skład zespołu interdyscyplinarnego obligatoryjnie wchodzą przedstawiciele:

  • Jednostek Organizacyjnych Pomocy Społecznej;
  • Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych;
  • Policji;
  • Oświaty;
  • Ochrony zdrowia;
  • Organizacji Pozarządowych;
  • Kuratorzy Sądowi

W skład zespołu interdyscyplinarnego mogą także wchodzić prokuratorzy
i przedstawiciele innych podmiotów, działających na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Na pierwszym posiedzeniu zespołu wybierany jest, spośród jego członków, przewodniczący zespołu interdyscyplinarnego.

Podstawowym zadaniem zespołu interdyscyplinarnego jest realizacja działań określonych w gminnym programie przeciwdziałania przemocy
w rodzinie oraz ochrona ofiar przemocy w rodzinie, a także integrowanie
i koordynowanie działań podmiotów działających na rzecz ochrony ofiar przemocy w rodzinie, oraz specjalistów w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Zadania te są wykonywane w szczególności przez:

  • inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc
    w rodzinie.
  • dokonywanie diagnozy problemu przemocy w rodzinie;
  • inicjowanie interwencji w środowisku dotkniętym przemocą w rodzinie;
  • podejmowanie działań w środowisku zagrożonym przemocą w rodzinie mających na celu przeciwdziałanie temu zjawisku;
  • rozpowszechnianie informacji o instytucjach, osobach i możliwościach udzielenia pomocy w środowisku lokalnym;

Zespół interdyscyplinarny może tworzyć grupy robocze, których celem
i zadaniem jest rozwiązywanie problemów związanych
z wystąpieniem przemocy w rodzinie w indywidualnych przypadkach.
W skład grup roboczych obligatoryjnie wchodzą przedstawiciele:

  • Jednostek Organizacyjnych Pomocy Społecznej;
  • Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych;
  • Policji;
  • Oświaty;
  • Ochrony Zdrowia.

W skład grup roboczych mogą wchodzić również kuratorzy sądowi, oraz przedstawiciele innych podmiotów będący specjalistami       w dziedzinie  przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Członkowie zespołu interdyscyplinarnego oraz grup roboczych wykonują zadania w ramach obowiązków służbowych lub zawodowych. Zadania grup roboczych to
w szczególności:

  • opracowanie i realizacja planu pomocy w indywidualnych przypadkach wystąpienia przemocy w rodzinie;
  • monitorowanie sytuacji rodzin, w których dochodzi do przemocy oraz rodzin zagrożonych wystąpieniem przemocy;
  • dokumentowanie działań podejmowanych wobec rodzin, w których dochodzi do przemocy oraz efektów tych działań.

          Instytucja zespołu interdyscyplinarnego uregulowana jest m.in. w art. 9a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Celem zespołu interdyscyplinarnego jest działalność profilaktyczna i pomoc rodzinom       
w przezwyciężaniu trudnych sytuacji życiowych. Dyspozycja wyżej wskazanego przepisu nadaje zespołowi interdyscyplinarnemu status podmiotu
o charakterze wewnętrznym, działającego w gminie w ramach jej zadań własnych,
a także określa szczegółowo przedstawicieli wchodzących w jego skład. Ustawa nie określa wprost statusu prawnego zespołu interdyscyplinarnego, wskazując jedynie, iż powoływany jest przez wójta, burmistrza albo prezydenta miasta. Zespół działać ma jednak nie na podstawie uchwały rady gminy, lecz porozumień zawieranych między wójtem a podmiotami, o których mowa w art. 9a ust. 3 lub 5 ustawy
o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (których przedstawiciele wchodzą w skład zespołu).

          Procedura „Niebieskie Karty” to instytucjonalne narzędzie służące
do przeciwdziałania przemocy w rodzinie. „Procedura „Niebieskie Karty” obejmuje ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, policji, oświaty i ochrony zdrowia, w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie.” Zapisy tej nowelizacji wskazują na Radę Ministrów, jako organ, który określa kształt procedury oraz opracowuje wzory formularzy wykorzystywanych podczas jej realizacji.

Wszczęcie procedury


Procedura rozpoczyna się w momencie wypełnienia formularza „Niebieska Karta-A” przez policjanta, pracownika socjalnego, przedstawiciela gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, ochrony zdrowia lub oświaty. Powinno to nastąpić w obecności osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, a w sytuacji, gdy ten kontakt jest niemożliwy, bez udziału tej osoby. Rozporządzenie wskazuje, że w sytuacji, kiedy osoba, wobec, której istnieje podejrzenie, że doznaje przemocy w rodzinie zostanie przewieziona do podmiotu leczniczego, formularz A wypełnia przedstawiciel ochrony zdrowia.

          Formularz „Niebieska Karta „B” otrzymuje osoba dotknięta przemocą
w rodzinie, lub w przypadku przemocy wobec dziecka ” rodzic, opiekun prawny lub faktyczny, osoba, która zgłosiła podejrzenie stosowania przemocy w rodzinie. Formularz B jest dokumentem dla osób pokrzywdzonych, zawierającym definicję przemocy, praw człowieka, informację o miejscach gdzie można uzyskać pomoc. Formularza B nie przekazuje się osobie podejrzanej o stosowanie przemocy w rodzinie. Zarówno dziecko, jak i osoba dorosła mają prawo wiedzieć, jakie działania będą podjęte w ich sprawie, gdzie mogą się zwrócić się o pomoc, jak dalej procedura ta będzie wyglądać. Zasadnym jest więc, aby takie informacje osobom pokrzywdzonym przekazać (w przypadku dzieci w sposób dostosowany do wieku z pominięciem wręczenia formularza B). W sytuacji krzywdzenia dziecka zdarzyć się może, że to oboje rodzice stosują wobec niego przemoc, a osoba małoletnia nie będzie miała innej najbliższej rodziny, której będzie można formularz B przekazać ” dziecko bowiem może nie mieć pełnoletniego rodzeństwa, a dziadkowie mogą nie żyć, bądź mieszkać bardzo daleko. W takiej sytuacji należy powiadomić sąd rodzinny i nieletnich o wgląd w sytuację rodzinną dziecka, a formularz B zapewne pozostanie
u rozpoczynającego procedurę do czasu rozstrzygnięcia sytuacji dziecka.

Punkt 4 § 4 mówi, o tym, że: „Rozmowę z osobą, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, przeprowadza się
w warunkach gwarantujących swobodę wypowiedzi i poszanowanie godności tej osoby oraz zapewniających jej bezpieczeństwo”. To ważny zapis, jeżeli weźmie się pod uwagę, że do tej pory zdarzały się przypadki, gdy wypełnianie formularza A było dokonywane w obecności osoby stosującej przemoc, co mogło mieć wpływ na wypowiedź osoby doznającej przemocy. Możliwe są dwie sytuacje, w której wypełnia się formularz A:
w domu osoby pokrzywdzonej lub w instytucji. W obydwu tych przypadkach należy stworzyć takie warunki (np. zapewnienie o tym, że dostęp do tych informacji mają tylko te osoby, które procedurę będą realizować), aby osoba dotknięta przemocą mogła w bezpieczny sposób opowiedzieć o sytuacji
w jakiej się znalazła.

Jeżeli  osobą doznającą przemocy jest dziecko, to czynności w ramach procedury „Niebieskie Karty” przeprowadza się w obecności rodzica, opiekuna prawnego lub faktycznego. W sytuacji gdy to rodzice, opiekun prawny lub faktyczny są podejrzani o stosowanie przemocy wobec dziecka, te czynności przeprowadza się w obecności pełnoletniej osoby najbliższej
(w rozumieniu art. 115 § 11 kk) czyli np. dziadków, pradziadków oraz rodzeństwa (w miarę możliwości również w obecności psychologa). Obecność psychologa nie jest warunkiem niezbędnym w sytuacji, gdyż często zdarza się, że takiej osoby nie ma w zasobach kadrowych danej placówki czy miejscowości.

Ważne! Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie wskazuje, że działania pomocowe nie są uzależnione od zgody i tej zgody nie wymagają, dlatego m.in. żaden z formularzy „Niebieskich Kart” nie wymaga podpisu osoby podejrzanej o doznawanie czy stosowanie przemocy w rodzinie. Rozpoczęcie procedury „Niebieskie Karty” nie wymaga, więc akceptacji osoby co, do której istnieje podejrzenie, że  doznaje przemocy w rodzinie! Tym samym uwydatniony został fakt, że przemoc w rodzinie nie jest tzw. „sprawą rodzinną”, a przestępstwem ściganym z urzędu. Oczywistym jest , iż udowodnienie przemocy (np. przed sądem) oraz praca z rodziną jest
o wiele łatwiejsza, przy współpracy osoby doznającej przemocy dlatego też warto o tę zgodę i współpracę zabiegać.

Co dalej z formularzem „A”  
Ma być on przekazywany niezwłocznie, ale nie później niż w terminie 7 dni od dnia wszczęcia procedury przewodniczącemu zespołu interdyscyplinarnego. Kopia formularza A pozostaje u wszczynającego procedurę.

Wiele osób, czytając rozporządzenie wyraża obawy, że czas od wydarzenia kryzysowego w rodzinie do podjęcia działań przez zespół interdyscyplinarny lub grupę roboczą może być zbyt długi na udzielenie właściwej pomocy. Należy jednak pamiętać, że wypełnienie formularza A nie zwalnia
z obowiązku podjęcia działań interwencyjnych zapewniających bezpieczeństwo osobie doznającej przemocy.

Procedura „Niebieskie Karty” a prace zespołu interdyscyplinarnego
Przewodniczący zespołu interdyscyplinarnego przekazuje formularz „Niebieska Karta-A” pozostałym członkom zespołu lub grupy roboczej niezwłocznie, nie później niż w ciągu 3 dni od dnia jego otrzymania. Przekazanie formularza pozostałym członkom, w tak krótkim czasie może być nie lada wyzwaniem, biorąc pod uwagę fakt, ze niektóre zespoły mogą liczyć nawet około 20 osób.  W praktyce być może zostanie to rozwiązane w taki sposób, że przewodniczący poinformuje członków o tym, że wpłynął formularz np. drogą elektroniczną lub telefoniczną, a każdy z członków będzie musiał udać się do Ośrodka Pomocy Społecznej, gdzie formularz będzie przechowywany w celu zapoznania się z nim, bądź zostanie zwołane posiedzenie zespołu.

          Na posiedzenie grupy roboczej lub zespołu interdyscyplinarnego, zaprasza się osobę, wobec, której istnieje podejrzenie, że doznaje przemocy
w rodzinie. Na tym posiedzeniu dokonuje się analizy sytuacji rodzinnej oraz wypełnia formularz „Niebieska Karta- C”. Spotkanie zespołu/grupy z osobą doznającą przemocy jest bardzo istotne dla podejmowanych w ramach procedury działań i ich efektywności. Osoba pokrzywdzona bowiem ma miejsce i czas, aby określić, jakie są jej potrzeby, jakie ma pomysły na tę sytuację, jaką ma gotowość do podjęcia działań. Ponadto, na tym spotkaniu, formułuje się wspólnie z osobą doznającą przemocy indywidualny plan pomocy. Zatem osoba doznająca przemocy ma wpływ na to, co dzieje się w sprawie jej rodziny. Jeżeli osoba doznająca przemocy nie przyjdzie nie wstrzymuje to prac zespołu interdyscyplinarnego ani grupy roboczej. Na posiedzenie nie zaprasza się dzieci.

          Należy pamiętać, że wejście w życie rozporządzenia nie zwalnia służb
z dotychczasowych obowiązków. W wielu interpretacjach omawianego rozporządzenia przejawia się pogląd, by w regulaminie prac zespołu wprowadzić zapis, który mówi, że spotkanie zespołu czy grupy dla danej sprawy jest poprzedzone działaniami służb w środowisku, a dopiero jeżeli te działania nie przyniosą pożądanego efektu, sięgnięcie po narzędzie, jakim jest zespół czy grupa. Takiemu rozwiązaniu przyświeca idea jak najlepszego wykorzystania zasobów oraz fakt, że w rozporządzeniu nie zostało sprecyzowane czy do każdego przypadku należy zwoływać spotkanie zespołu lub grupy roboczej.

Formularz D członkowie zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej wypełniają w obecności osoby, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie. Rozporządzenie nie precyzuje jednak, czy ma to się odbyć podczas posiedzenia czy indywidualnego kontaktu członka zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej z daną osobą, wskazuje natomiast, że to przewodniczący zespołu interdyscyplinarnego wzywa tą osobę na spotkanie zespołu lub grupy.         
Dodatkowo rozporządzenie mówi, by spotkania z osobą, wobec której istnieje podejrzenie doznawania przemocy w rodzinie oraz osobą podejrzaną o stosowanie tej przemocy nie mogą być organizowane w tym samym miejscu i czasie. Działania zespołu lub grupy powinny być kontynuowane bez względu na to czy osoba stosująca przemoc zgłosi się na ww. spotkanie.

Jeżeli w trakcie działań wykonywanych przez policjanta, pracownika socjalnego, przedstawiciela gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, oświaty lub ochrony zdrowia zachodzi podejrzenie, że osoba ponownie dopuściła się przemocy w rodzinie, ponownie wypełnia się formularz A (wpisuje się informacje dotyczące nowego zdarzenia) i przesyła do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego. Nie został
w rozporządzeniu określony czas, w jakim podmiot wypełniający formularz ma go przekazać przewodniczącemu, natomiast zasadnym wydaje się przyjęcie reguły, że jest to do siedmiu dni.

Wszystkie działania zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej są dokumentowane (poprzez formularze „Niebieska Karta” oraz w sposób ustalony przez członków zespołu i zapisany w regulaminie pracy zespołu). Ta dokumentacja jest przekazywana policji lub prokuraturze w przypadku podejrzenia o popełnieniu przestępstwa.

          Zadania poszczególnych służb wymienione w rozporządzeniu
Zadaniem pracownika socjalnego, przedstawiciela gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, ochrony zdrowia (której przedstawicielem jest m.in. lekarz, ratownik medyczny, pielęgniarka lub położna) i oświaty jest przede wszystkim poinformowanie osoby doznającej przemocy o formach i miejscach pomocy udzielnej osobom uwikłanym
w przemoc, a także zapewnienie dostępu do pomocy medycznej, jeżeli wymaga tego stan zdrowia osoby dotkniętej przemocą. Dodatkowo przedstawiciel ochrony zdrowia winien poinformować osobę o możliwości uzyskania zaświadczenia o rodzajach i przyczynach uszkodzeń ciała
w związku z użyciem przemocy w rodzinie. Oprócz tego przedstawiciel oświaty i pomocy społecznej a także gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych ma zdiagnozować sytuację i potrzeby  osoby doznającej przemocy oraz może prowadzić rozmowy z osobami stosującymi przemoc. Pracownik socjalny ma dodatkowo zapewnić schronienie osobie doświadczającej przemocy ” jeżeli wymaga tego sytuacja.

W ramach procedury funkcjonariusz policji: udziela niezbędnej pomocy osobie doznającej przemocy, w tym dostępu do pomocy medycznej, podejmuje czynności chroniące życie, zdrowie i mienie, rozmawia z osobą stosującą przemoc o odpowiedzialności karnej, zabezpiecza ślady i dowody przestępstwa oraz podejmuje działania mające na celu zapobiec dalszym zagrożeniom mogącym występować w tej rodzinie (m.in. poprzez wizyty).

Zadania członków zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej
w ramach procedury „Niebieskie Karty”:        
 – udzielenie pomocy osobie doznającej przemocy  
 – podjęcie działań wobec osoby stosującej przemoc (informowanie
o konsekwencjach czynów, motywowanie do podjęcia terapii,
 – opracowanie indywidualnego planu pomocy (który może ulegać zmianom wraz z rozwojem sytuacji)       
 – rozstrzyganie o braku zasadności podejmowania działań.

Zakończenie procedury następuje w przypadku:
1) ustania przemocy w rodzinie i uzasadnionego przypuszczenia
o zaprzestaniu dalszego stosowania przemocy w rodzinie oraz po zrealizowaniu indywidualnego planu pomocy albo   
2) rozstrzygnięcia o braku zasadności podejmowania działań.

          Wątpliwości wśród pracowników służb działających w ramach zespołów/grup roboczych wzbudza stwierdzenie o uzasadnionym przypuszczeniu zaprzestania przemocy w rodzinie. Pojawia się pytanie po czym poznać, że przemoc ustała. Można uzyskać informację od służb i członków rodziny. Ponadto, po zakończeniu procedury można ją na nowo uruchomić, gdyby doszło do kolejnego aktu przemocy.  
Warto zwrócić uwagę, na punkt 2, czyli sytuację, w której zakończenie procedury następuje po „rozstrzygnięciu o braku zasadności podejmowanych działań ” żeby podjąć decyzję o braku zasadności, należy sytuację w rodzinie sprawdzić, podejmując działania w ramach swoich kompetencji.

Zakończenie procedury wymaga udokumentowania w formie protokołu podpisanego przez przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego.
O zakończeniu procedury powiadamia się podmioty uczestniczące
w procedurze po jej zakończeniu.